Dit artikel werd gepubliceerd door The Post Online op 18 april 2014
De Nederlandse media vonden de Afghaanse presidentsverkiezingen van 5 april een succes. Nu kan het land wel wat goed nieuws gebruiken, maar was dat ook zo? En wat betekent dat voor de toekomst van Afghanistan?
Zeven miljoen kiezers ging naar de stembus. Met een bevolking waar 70% onder de 25 jaar oud is, schat ik het aantal kiesgerechtigden, dat wil zeggen, 18 jaar en ouder, op de helft van de bevolking. Dat zijn 16 miljoen potentiele stemmers. Het aantal kiesgerechtigden dat zich liet registeren is 12 miljoen. Zeven miljoen stemmers van 16 miljoen is 44% van de bevolking, anders gezegd, een minderheid.
Naar nu bekend is geworden hebben de lokale media op de dag zelf bewust geen incidenten gerapporteerd, om kiezers er niet af te schrikken. Het Afghaanse Ministerie van Defensie kondigde aan dat er zich landelijk 690 incidenten hadden voorgedaan op de verkiezingsdag. Daarbij vielen 200 doden. Dat drie kwart daarvan Talibanstrijders betreft doet daaraan weinig af. Dat was minder dan de verkiezingen in 2009.
Ruim 3000 klachten vanwege fraude werden ingediend. De helft daarvan moest meteen van tafel worden geveegd, omdat er geen bewijs werd aangevoerd of de klacht telefonisch was ontvangen. De overgebleven klachten moeten nog worden onderzocht. Vooral het voortijdig opraken van stembiljetten in bepaalde stemlokalen roept vragen op. Via de sociale media circuleren video’s waarop individuen stapels stembiljetten invullen. Bijna alle kandidaten hebben geklaagd over fraude. In 2009 werd de geloofwaardigheid van de verkiezingen ernstig beschadigd door fraude. Ruim een miljoen stemmen werden ongeldig verklaard.
Duizend van de in totaal ruim zeven duizend stemlokalen bleven vanwege onveiligheid gesloten. De opkomst in Kabul en andere steden kon door waarnemers en journalisten worden gecontroleerd, op het platteland is het moeilijker te verifiëren. Lokale journalisten deden verslag vanuit risico-provincies waar zich wel incidenten voordeden. Vanuit Kandahar rapporteerde een verslaggever dat daar nagenoeg geen vrouwen hadden gestemd. Sommige stemlokalen gingen wel open, maar zagen een lage opkomst omdat de Taliban kiezers er van hebben weerhouden te stemmen.
Deze presidentiele verkiezingen houdt het land al een jaar in haar greep, al ruim voor de officiële inschrijving werd in de lokale media hevig gespeculeerd over mogelijke kandidaten. Anders dan voorgaande presidentverkiezingen voerden de kandidaten actief campagne in het land. Aanhangers kwamen in grote getalen naar deze bijeenkomsten. De Tv-stations organiseerden voor het eerst debatten waar gesproken werd over buitenlandse politiek en economische hervormingen. Achter de schermen werd onderhandeld: een aantal kandidaten trok zich voortijdig terug om een ander te steunen.
Dat er, vooral in de steden, groot enthousiasme was voor de verkiezingen staat vast. Een groot aantal Afghanen trotseerde lange rijen, de regen en de Taliban om hun stem uit te kunnen brengen. Dat zou een stem tegen de moslimextremisten kunnen zijn, wat de Nederlandse media concludeerden. Het kan ook worden gezien als een stem tegen de huidige president. Na maanden onderhandelen besloot Karzai op het laatste moment het bilaterale veiligheidsverdrag met de VS niet te ondertekenen. Veel Afghanen steunen het verdrag juist, ze zijn er van overtuigd dat zodra de westerse bondgenoot vertrekt, het land in chaos vervalt. Dr. Abdullah, Ashraf Ghani en Zalmay Rasoul, de drie belangrijkste presidentskandidaten hebben verklaard het verdrag te zullen tekenen.
Het is ook mogelijk dat de Afghanen de democratische principe in de armen hebben gesloten. De bevolking gaat al drie decennia gebukt onder gewapende conflicten, machtsstrijd, buitenlandse inmenging, terrorisme en lijdt onder de corruptie, de afwezigheid van wet en gezag en het ontbreken van publieke diensten. Zij wil zelf een rol spelen om de toekomst te veranderen, door te stemmen voor een nieuwe president, een ander bewind. Zij hopen op een betere toekomst, en daar hebben ze kennelijk wat voor over. Zij stemden dan ook voor verandering. De jongste generatie, actief op sociale media, progressief, verstedelijkt en hoger opgeleid, heeft ondanks etniciteit haar hoop massaal gevestigd op technocraat Ashraf Ghani, die in staat wordt geacht de economie uit het slop te kunnen trekken.
De nieuwe president staat voor een kolossale opgave. De Taliban is nog lang niet verslagen. Of ze ook in staat zal zijn om de macht over te nemen, is twijfelachtig. In 1996 woedde een bloedige burgeroorlog. De koranstudenten maakten daar een einde aan en voerden stapsgewijs een islamitische heilstaat in. Tegenwoordig opereert de Taliban als een terroristische organisatie, die willekeurig geweld tegen burgers niet schuwt. Ze voert een schrikbewind in de gebieden waar de overheid zwak staat. De organisatie heeft haar hoofdkwartier in Pakistan, waar ze zou worden getraind en mogelijk zelfs bewapend door de Pakistaanse inlichtingendienst, de ISI. Het islamitisch land zag met lede ogen aan dat de nieuwe regering in Afghanistan toenadering zocht tot aartsvijand India; zij heeft liever een bevriend regime aan haar westelijke grens. President Karzai verwijt de VS de oorlog in zijn land in stand te houden door de Pakistanen niet aan te pakken. Tot nu toe heeft de Taliban geweigerd te onderhandelen met de ‘marionettenregering’ in Kabul. Mochten de internationale troepen zich dit jaar uit Afghanistan terugtrekken, dan kan de nieuwe regering onderhandelingen openen met de moslimextremisten. Het ligt echter meer voor de hand dat de nieuwe president het bilaterale veiligheidsakkoord met de VS zal tekenen, om zich te verzekeren van financiële en technische assistentie voor de toekomst.
Het conflict in Afghanistan wordt ten onrechte vaak als tweedimensionaal gezien. Andere partijen waar de nieuwe regering mee tot een overeenkomst moet komen, zijn de jihadi groeperingen. Zij volgen niet de lijn van de Taliban. Een van deze partijen stelde een kandidaat voor de verkiezingen. De sjiitische etnische minderheid, de Hazara, bewapende zich ter voorbereiding op een eventuele overeenkomst met de Taliban. Zij leden het meest onder het extremistische regime. Behalve Zalmai Rasoul, destijds secretaris voor de afgezette koning Zahir Shah in Italië, en academicus Ashraf Ghani, hebben alle kandidaten hun wortels in het verzet tegen de Russische overheersing. Die facties bevochten elkaar om de macht na het vertrek van de bezetters. Door een algemene amnestie voor oorlogsmisdaden, werden conflicten uit het verleden onder het tapijt geschoven, niet opgelost. Nu de verkiezingen de status quo verstoren zullen, de partijen een nieuw equilibrium moeten bereiken. Een van de grote talenten van Karzai was het op een lijn brengen van de verschillende politieke facties en etnische groeperingen. Onderlinge machtsstrijd binnen de huidige elite kan de vrede ernstig in gevaar brengen. Sluimerende etnische wrijvingen kunnen aan de oppervlakte komen drijven.
De influx van miljarden aan ontwikkelingsgelden creëerde een overheid die voor de komende tien jaar grotendeels afhankelijk zal zijn van buitenlandse steun. Voor het onderhouden van de nationale veiligheidstroepen is Afghanistan volledig afhankelijk van buitenlands geld. Publieke diensten, elektriciteitsvoorziening, gezondheidszorg en onderwijs, worden gesubsidieerd door donoren. Door corruptie, smokkel en belastingontduiking loopt de overheid jaarlijks miljoenen aan inkomsten mis. Zij rekende op inkomsten uit mijnen, bijvoorbeeld de kopermijn in Logar waarvan de concessie werd verkocht aan een Chinees conglomeraat. Met de verslechtering van de veiligheidssituatie en de ineenzakken van de koperprijs op de wereldmarkt, maakt zij geen haast met de beloofde investeringen. Al op korte termijn zou een begrotingstekort ontstaan, zo rapporteerde de Washington Post onlangs, waardoor de overheid de salarissen van de ambtenaars niet meer kan betalen. Opportunistische korte-termijn investeringen, tijdelijke ontwikkelingsprojecten en illegale handel pompte de economie kunstmatig op. De luchtbel spatte in 2013 uit elkaar. De werkeloosheid bedraagt 40%. De Amerikaanse senaat heeft het budget voor Afghanistan voor dit jaar gehalveerd. Vertrekken meer donorgelden, dan kost dat honderdduizenden banen.
Of de nieuwe president de macht van de huidige politieke elite zal willen en kunnen verbreken is nog maar de vraag. Karzai heeft een huis laten bouwen vlakbij de Argh, het presidentiele paleis, waar hij gaat wonen. Dr. Abdullah heeft gezegd, dat wanneer hij president wordt, hij Karzai een belangrijke rol in de nieuwe regering zal toebedelen. Provinciale gouverneurs, ministers, ambassadeurs en ambtenaren op sleutelposten binnen de overheid hebben hun functie te danken aan Karzai. Velen misbruikten hun positie om zich te verrijken. Mocht de nieuwe president een anti-corruptie beleid willen voeren, dan zal hij deze instanties – niet in de laatste plaats, het kantoor van de openbare aanklager – schoon moeten vegen. Dat kost politieke goodwill. Analisten voorspellen, dat de verkiezingen uiteindelijk weer door akkoordjes in de achterkamertjes zullen worden beslist. Een wisseling van de macht voor een nieuwe generatie, die het land niet meer op basis van etnische loyaliteiten, maar op basis van een meritocratie zal willen leiden, heeft niet plaatsgevonden. Het valt te betwijfelen of het Afghaanse volk de hoop op verandering in vervulling zal zien gaan.